Η θαυμαστή βίλα του Ιόλα
Updated: Nov 28, 2022
Μια σύντομη επίσκεψη στο σπίτι του Αλέξανδρου Ιόλα, στην Αγία Παρασκευή.
Γνωρίζετε τον Αλέξανδρο Ιόλα;
Η δικιά μου πρώτη επαφή με το όνομα και την προσωπικότητά του ήρθε χωρίς καν να το επιδιώξω. Τον Μάιο του 2019 και ενώ βρισκόμουν στη Θεσσαλονίκη για να παρακολουθήσω το 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Αρχαιολογίας, άκουσα από έναν φοιτητή να μιλάει με ενθουσιασμό για το MoMus - Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Σε ένα μεγάλο κενό μεταξύ των ομιλιών, άδραξα την ευκαιρία και βρέθηκα εκεί όπου συνειδητοποίησα ετεροχρονισμένα, από το φωτογραφικό άλμπουμ του κινητού μου, πως είχα απαθανατίσει μόνο τα έργα της συλλογής Αλέξανδρου Ιόλα. Θυμάμαι ακόμα, ένα έκθεμα τύπου κορνίζα να λέει «θεωρώ ότι είμαι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος της γης, διότι περιτριγυρίζομαι από καλλιτέχνες, ποιητές, και αυτό είναι θαυμάσιο...».
Με αυτή την πρώτη εμπειρία, τα λόγια και τις συλλογές του, κατάλαβα πως ο διάσημος γκαλερίστας διαπνεόταν από δυο βασικά χαρακτηριστικά: ποιότητα (με την έννοια των αρετών) και γούστο!
Από τη Θεσσαλονίκη του 2019 λοιπόν, θα μεταβούμε στην Αθήνα του 50'. Πιο συγκεκριμένα, θα βρεθούμε στο «χωριό των καλλιτεχνών», του Αλέξανδρου Ιόλα.
«Είχα μια ιδέα για τη γειτονιά αυτή της Αθήνας… Ήθελα να φτιάξω μια μικρή πολιτεία όπου οι καλλιτέχνες θα είχαν τα σπίτια και τα ατελιέ τους. Έφτιαξα το σπίτι κι άρχισα να καλώ τους καλλιτέχνες φίλους μου να μείνουν εδώ, να αγαπήσουν την Ελλάδα και να προσφέρουν ένα έργο τους γι’ αυτή, ώστε να γίνει κάποτε ένα Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Ήρθε ο de Chirico εδώ πέρα, o Max Ernst, o Marcel Duchamp, o Stravinsky, o Matta, o Tingueli, η Niki de Saint Phalle, όλοι από εδώ περάσανε.»
Η πόρτα επί της οδού Δημοκρατίας 6-8, ανοίγει! Ένα ταξίδι στον χωροχρόνο και μια σκληρή πραγματικότητα μας φέρνει κοντά σε μια κατοικία με βαρύ πολιτιστικό φορτίο για τα άτομα που πέρασαν και άφησαν το κτήριο σε αυτή την κατάσταση.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα "μουσείο" που περιελάμβανε συλλογές από καλλιτέχνες της σύγχρονης τέχνης (βλ. αίθουσα Takis, Andy Warhol, Alexander Calder, Αλέξης Ακριθάκης κ.α.) και νόμιμες αναφορές στον αιγυπτιακό, κυκλαδικό, βυζαντινό, κινέζικο πολιτισμό και αλλού.
Ο φύλακας, μου ανοίγει και την εσωτερική πόρτα της οικίας και εγώ εκμεταλλεύομαι την ευκαιρία για να ξεκινήσω από εκεί. Μικρή συμβουλή: όταν επισκέπτεστε εγκαταλελειμμένα κτήρια να παίρνετε μαζί σας και φακό. Όχι, δεν κάνει του κινητού (δυστυχώς).
Το πρώτο πράγμα που αντίκρισα στο εσωτερικό του κτηρίου ήταν ένα μεγάλο εντυπωσιακό μαρμάρινο τραπέζι, του οποίου οι γλυπτές λεπτομέρειες δεν είναι ευκόλως διακριτές εξαιτίας της καταπάτησης τους από ταγκές.
Με σημείο αναφοράς το παραπάνω τραπέζι, κατανόησα πως η είσοδός μου στην οικία έγινε ανορθόδοξα, από την αίθουσα της τραπεζαρίας. Μια τραπεζαρία στην οποία, όπως είχε επισημάνει ο βιογράφος του Ιόλα, Νίκος Σταθούλης, τσούγκριζαν τα ποτήρια τους η Ντόλλυ Γουλανδρή, η Μελίνα Μερκούρη, οι Βασίλης και Ελίζα Γουλανδρή, ο Σταύρος Νιάρχος, ο Αλέξανδρος Ωνάσης, ο Andy Warhol, ο Versace, ο Armani και πολλοί άλλοι ακόμη.
Συνεχίζοντας στους υπόλοιπους ορόφους, παρατηρούμε πως τόσο οι τοίχοι όσο και τα δάπεδα, έχουν "αναχρωματιστεί" με γκράφιτι, ενώ άλλα σημεία έχουν φθαρεί με μη αναστρέψιμο τρόπο. Η πλειονότητα των αντικειμένων έχει κλαπεί και καταστραφεί, ενώ οι κάποτε υπενδεδυμένες οροφές έχουν αφαιρεθεί με βίαιο τρόπο.
Παραμένοντας λίγο ακόμα στον πρώτο όροφο παρατηρούμε τη χαρακτηριστική βιβλιοθήκη του Αλέξανδρου Ιόλα στην οποία είχε πολλάκις φωτογραφηθεί. Φυσικά εκείνες οι εικόνες δεν παρουσιάζουν ομοιότητες με τον σημερινό χώρο, μιας και η βιβλιοθήκη έχει καταστραφεί, έχει βαφτεί και τα βιβλία απουσιάζουν πλήρως.
Κατηφορίζοντας προς την έξοδο, κατεβαίνουμε τη σκάλα, όπου κάποτε συνοδευόταν από μια γλυπτή κουπαστή - έργο της Γαλλίδας εικαστικού Claude Lalanne. Η ιδιαίτερη καλλιτεχνική του αξία αποτέλεσε ακόμα και εδώ το κίνητρο βανδαλισμού, με αποτέλεσμα σήμερα να λείπει, διατηρώντας μονάχα τα σκαλοπάτια.
Από τα φθαρμένα σκαλοπάτια, περνάμε στο εξωτερικό, παρατηρώντας και εδώ σπασμένα μαρμάρινα τραπέζια, τοίχους με ταγκές, πεσμένους και χρωματισμένους κίονες, φουρούσια και άλλες λεπτομέρειες επηρεασμένες από την αρχιτεκτονική αισθητική της κλασικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Ο περιβάλλοντας χώρος παρουσιάζει, ακόμα, ένα ιδιαίτερο γκράφιτι της μυθικής Θέτιδας, το οποίο -κατ’ εμέ- φέρει ένα έμμεσο μήνυμα για την ιστορία του κτηρίου και του ανθρώπου που ευνόησε όσο λίγοι την ελληνική καλλιτεχνική σκηνή.
Από τις πιο θλιβερές εικόνες βέβαια, είναι αυτή με το κριάρι και το λιοντάρι που στηρίζουν δυο κολώνες από τη Ραβέννα και πλέον δεν θυμίζουν σε τίποτα τον αρχικό τους χαρακτήρα.. Γούστα είναι βέβαια αυτά, αλλά -όσο να πεις- ένα κριάρι σε μωβ και πράσινες αποχρώσεις θα μπορούσε να ταιριάζει στον συγκεκριμένο χώρο μονάχα αν αποτελούσε σουρεαλιστικό έργο...
Η χρονοκάψουλα του άρθρου μάς μεταφέρει για λίγο στη δεκαετία του ‘80. Ο Αλέξανδρος Ιόλας βιώνει την απόρριψη του ελληνικού λαού και οι φήμες για το πρόσωπό του οργιάζουν, εξαιτίας δημοσιευμάτων που τον θέλουν απατεώνα, ανήθικο, ναρκομανή και παιδεραστή. Αυτές οι εικασίες συνδυαστικά με τις προκλητικές δηλώσεις περί Παρθενώνα, Μελίνας Μερκούρη και Παπανδρέου στο περιοδικό «Γυναίκα» θα ορίσουν το τελειωτικό χτύπημα της υστεροφημίας του!
Ο ίδιος πεθαίνει το 1987 σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης και το κάποτε "μουσείο" του, ερημώνει, βανδαλίζεται και χαρακτηρίζεται ως «δύσκολη κληρονομιά» εξαιτίας του κοινωνικού του φορτίου και των χαρακτηρισμών εις βάρος του μεγάλου εμπόρου τέχνης.
Το 1998, η βίλα κηρύσσεται ιστορικό διατηρητέο κτήριο (ΦΕΚ 840Β/12-08-1998) και το 2017 ο Δήμος Αγίας Παρασκευής αγοράζει το ακίνητο για 3.000.000 ευρώ, με στόχο τη μετατροπή του σε κέντρο σύγχρονης τέχνης, καλλιτεχνικής δημιουργίας και πολιτιστικής δράσης.
Τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, εγκρίθηκαν από την Οικονομική Επιτροπή οι «Κατασκευαστικές εργασίες για τη δημιουργική επανάχρηση ιδιοκτησίας Ιόλα στον Δήμο Αγίας Παρασκευής». Ο Δήμος Αγίας Παρασκευής έκανε έτσι το πρώτο βήμα για την έναρξη των απαραίτητων εργασιών λειτουργίας της βίλας Ιόλα με στόχο «τη δημιουργία ενός πολιτιστικού κέντρου παγκόσμιας εμβέλειας, που θα διαφημίσει με τον καλύτερο τρόπο την Αγία Παρασκευή, ενώ θα κρατήσει ζωντανή τη μνήμη ενός μεγάλου Έλληνα, του Αλέξανδρου Ιόλα». Μπορείτε να δείτε την πράξη της μελέτης πατώντας εδώ.
Και κάπως έτσι, η συγγραφή μου στο μαρμάρινο τραπέζι του κήπου με θέα τη βίλα Ιόλα τελειώνει. Κλείνω το λάπτοπ, επανατοποθετώ την sd στην κάμερα και τηλεφωνώ για να κλειδώσουν ξανά το λουκέτο της αυλόπορτας. Πάλι, πίσω από τα κάγκελα της οδού Δημοκρατίας 6-8, κοιτώ την εγκαταλελειμμένη βίλα πολύ διαφορετικά από πριν. Με τις δικές μου εμπειρίες, εικόνες και με την προσδοκία για τη νέα σελίδα του κτηρίου και του πολιτιστικού αποτυπώματος που θα φέρει η πραγματοποίηση του έργου!
«Να αποκατασταθεί το όνομά μου γιατί πόρνος, αρχαιοκάπηλος και ναρκομανής δεν υπήρξα ποτέ».
Μπορείτε να δείτε το ντοκιμαντέρ για την πολυτάραχη ζωή του Αλέξανδρου Ιόλα, στη Μηχανή του Χρόνου, πατώντας εδώ!
Ευχαριστώ πολύ την κα. Μαριλένα Παπαδοπούλου και τον κ. Ελευθέριο Αγγελή, από τον Δήμο Αγίας Παρασκευής, για όλη τη βοήθεια που μου πρόσφεραν πριν και κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου στον χώρο.
Η αναδημοσίευση εικόνων ή αποσπασμάτων του blog θα πρέπει να τηρεί την προστασία των δικαιωμάτων του δημιουργού βάσει του άρθρου 2 παρ. 1 του Ν. 2121/1993, με σχετική αναφορά ή άδεια. Ευχαριστώ πολύ για τον σεβασμό στην έρευνα και το σύνολο της δουλειάς μου!