Παλαιομονάστηρο Βρονταμά
Updated: May 2
Επισκεπτόμαστε ένα από τα πιο καλά κρυμμένα μνημεία στο νότιο τμήμα του Νομού Λακωνίας.
Η ιστορία του σημερινού προορισμού είναι κυρίως γνωστή για τα γεγονότα που έλαβαν χώρα εκεί τον Σεπτέμβρη του 1825. Ο Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας Νικόλαος Δρανδάκης (1915-2004) είχε αναφέρει* πως το Παλαιομονάστηρο του Βρονταμά αποτελεί τόπο ιστορικής μνήμης των κατοίκων του οικισμού, οι οποίοι κάηκαν ζωντανοί (λέγεται πως τους έριξαν αναμμένα κλαδιά, θείο και πυρίτιδα από την στέγη της μονής) έπειτα από εντολή του Ιμπραήμ Πασά, όταν αρνήθηκαν να παραδοθούν στους Οθωμανούς.
*δημοσίευμα στο Αφιέρωμα της Χριστιανικής Ένώσεων Επιστημών (1958), πηγή: Δρεπανιάς, Μ. (1981), Βρονταμάς Λακώνιας: Ιστορία - Λαογραφία, σ.71
Ακούγοντας πολλάκις την παραπάνω ιστορία σε αφηγήσεις του παππού μου που καταγόταν από εκεί, πήρα την πρωτοβουλία να γράψω αυτό το άρθρο και να ταξιδέψουμε παρέα πίσω στις 14 Σεπτέμβρη 2021, όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά το Παλαιομονάστηρο του Βρονταμά Λακωνίας.
Παρότι απέχει περίπου 5 χλμ. από τον κυρίως οικισμό, η διαδρομή μοιάζει κάπως δύσκολη εάν δεν γνωρίζεις την περιοχή. Στη δικιά μου περίπτωση, λίγο πριν ξεκινήσει η ανηφόρα προς τη δυτική πλευρά της χαράδρας του ποταμού Ευρώτα, είχα την τύχη να με κατευθύνουν ορθά κάποιοι από τους περιπατητές που πραγματοποιούσαν τον λεγόμενο «δρόμο θυσίας». στον οποίο μικροί και μεγάλοι περπατούν για να τιμήσουν τους πρωταγωνιστές της παραπάνω τραυματικής ιστορίας.
Λίγο αργότερα, έφτασα παρέα τους στη εντυπωσιακή θέση «Κλεισούρα» και ακολουθήσαμε ένα πλακόστρωτο μονοπάτι που μας οδηγούσε στον προορισμό μας. Αυτή η διαδρομή διήρκεσε περίπου 7 λεπτά, αρκετά δηλαδή για να μου γίνει γνωστό μέσα σε άλλα, πως κάθε χειμώνα, το φαράγγι γεμίζει από τα νερά του ποταμού Ευρώτα και η χλωρίδα του λακωνικού τοπίου γίνεται ακόμα πιο γοητευτική από την υπάρχουσα...
Μπαίνοντας στην αυλή, η θέα του σπηλαιώδους ναού ήταν πολύ ανώτερη των προσδοκιών μου. Το γοητευτικό δίπολο πολιτισ(μ/τ)ικής και φυσικής κληρονομιάς αποζημίωνε όποια κούραση μπορεί να αισθανόσουν κατά τη διαδικασία της εξερεύνησης, ενώ ανηφορίζοντας τις σκάλες, οι εντυπώσεις γίνονταν ακόμα καλύτερες,
Προσεγγίζοντας το εσωτερικό του ναού, το οποίο σύμφωνα με μια επιγραφή στον χώρο χτίστηκε από κάποιον Γερμανό μοναχό το 1201, ένιωθες να σε διακατέχει μια μυστηριακή ατμόσφαιρα. Αυτό συνέβαινε τόσο εξαιτίας του χαμηλού φωτισμού που δημιουργούσε -κατά φυσικό τρόπο- η γειτνίαση των βράχων, όσο και λόγω του παραστατικού γλυπτού που πρωταγωνιστεί και υπενθυμίζει το συλλογικό τραύμα του τόπου (lieux de mémoire).
Παρατηρώντας τον χώρο καλύτερα, οι τοίχοι στο εσωτερικό του σπηλαίου μαρτυρούν πως οικοδομήθηκε σε διαφορετικές χρονικές φάσεις. Η σημερινή του εικόνα παρουσιάζει ένα καλά οργανωμένο θρησκευτικό μνημείο, με κυρίως ναό, νάρθηκα και παρεκκλήσιο.
Παραμένοντας στο εσωτερικό, το ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 335/Β/11-12-1958) κοσμείται από περίτεχνες τοιχογραφίες, οι οποίες έχουν μελετηθεί από τον αρχαιολόγο Ν. Δρανδάκη, στο Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (1986) -> δείτε περισσότερα εδώ: https://doi.org/10.12681/dchae.952 . Από αυτές, ξεχώρισα τις έξι ζωγραφικές αναπαραστάσεις των έφιππων στρατιωτικών αγίων, ένα θέμα το οποίο όπως διάβασα αργότερα, ήταν ιδιαίτερα αγαπητό στη χριστιανική Ανατολή.
Από λαογραφικής άποψης, η δύσκολη αυτή κληρονομιά διαφυλάσσεται μέσα από τουλάχιστον τρεις θρήνους (μοιρολόγια) για τον μαρτυρικό θάνατο των Βρονταμιτών, τους οποίους είχε φροντίσει να καταγράψει ο Δημοδιδάσκαλος Μανόλης Δρεπανιάς, στο βιβλίο του για την ιστορία και τη λαογραφία του Βρονταμά Λακωνίας (Αθήναι, 1981).
Κλείνοντας όλα εκείνα τα τεκμήρια που επιβεβαιώνουν την τόσο σημαντική αλλά όχι και τόσο διαδεδομένη ιστορική θέση, η εμπειρία μου ολοκληρώθηκε με τα έθιμα της ημέρας και την τέλεση του Εσπερινού από τον ιερέα της κοινότητας. Όπως μου έγινε γνωστό λίγο αργότερα ωστόσο, ο ναός είναι ανοιχτός μόνο κάθε 14 και 15 Σεπτεμβρίου, στα πλαίσια της επετείου ολοκαυτώματος του Παλαιομονάστηρου.
Παρόλα αυτά, μπορείτε να καλέσετε στον Δήμο Ευρώτα (2735023192) μια με δύο ημέρες πριν την επίσκεψή σας, ώστε να μπορέσουν να σας ανοίξουν. Οι άνθρωποι του Δήμου είναι πολύ ευγενικοί και εξυπηρετικοί, οπότε δεν έμεινε τίποτε άλλο από το να ετοιμάσετε βαλίτσες.
Και κάπως έτσι, η δικιά μου εξερεύνηση και εμπειρία σε αυτό το μνημείο ήρθε εις πέρας! Αργά το απόγευμα, γεμάτη ενέργεια από τη νέα μου εμπειρία, απόλαυσα έναν παραδοσιακό καφέ και συνέχισα για την επόμενη στάση του ταξιδιού μου, στη Λακωνική Μάνη...
