Κομοτηνή: Ένα ταξίδι στον πιο πολυπολιτισμικό προορισμό της Ελλάδας!
7+1 προτάσεις για να ανακαλύψεις την πολιτιστική κληρονομιά της Κομοτηνής.
Η πρώτη σκέψη που έρχεται στο μυαλό του καθενός μόλις ακούει «Κομοτηνή» είναι μάλλον η φοιτητική ζωή του ΔΠΘ και κυρίως των σχολών Νομικής και ΣΕΦΑΑ. Όχι αδίκως, αφού η ζωή της πόλης αναπτύσσεται κυρίως από τους χιλιάδες φοιτητές με την ακόλουθη φήμη πως «κλαίνε όταν έρχονται, αλλά και όταν φεύγουν»...
Φυσικά, αυτή η αντίληψη δεν οφείλεται μόνο στο φοιτητικό περιβάλλον και τις αναμνήσεις που κτίζει ο καθένας εκεί, μα και στην ευρέως αποδεκτή μοναδικότητά της πόλης. Ο τελευταίος χαρακτηρισμός οφείλεται κυρίως στην πολυπολιτισμικότητά της, η οποία καθρεπτίζεται τόσο στον πληθυσμό της περιοχής, όσο και στα μνημεία, τις γεύσεις, τις παραδόσεις και την αισθητική/αρχιτεκτονική της.
Εμμένοντας λοιπόν στα μνημεία και την αρχιτεκτονική κληρονομιά της Κομοτηνής, πάμε να επισκεφτούμε παρέα 7+1 αξιοθέατα ιστορικής σημασίας, για να επιβεβαιώσουμε εάν τελικά η Κομοτηνή είναι ένα «ψηφιδωτό πολιτισμών».
1. Βυζαντινό Φρούριο
Βρισκόμαστε στην απόληξη, του πιο πολυσύχναστου πεζόδρομου της Κομοτηνής, εκεί όπου βρίσκεται η Λέσχη Κομοτηναίων και που κάθε άνοιξη γεμίζει ο προαύλιος χώρος της με φοιτητές που απολαμβάνουν τον κρύο καφέ τους, ενώ συζητούν, γελούν και διαβάζουν. Την ίδια στιγμή, η πλάτη τους κοιτά κάτι επιβλητικά τείχη, τα οποία μοιάζουν αρκετά παλιά...
Πράγματι, σε αυτό ακριβώς το σημείο, οι άνθρωποι του σήμερα απολαμβάνουν τον καφέ τους στον εξωτερικό χώρο ενός ιστορικού κτηρίου του 1921* και περικλείονται από τα τείχη του βυζαντινού κάστρου της άλλοτε Κουμουτζηνάς ή Κομοτηνάς.
*Να σημειωθεί πως η Κομοτηνή προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος το 1920.
Η ίδρυση του κάστρου αποδίδεται στον Θεοδόσιο Α΄ (379 – 395) και η τοποθεσία του πάνω στην Εγνατία οδό εξυπηρετούσε στην ασφαλή μετακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων, αλλά και στη γενικότερη προστασία/έλεγχο της περιοχής. Πρόκειται για ένα μικρό φρούριο τετράγωνης σχεδόν κάτοψης, το οποίο με τη σταδιακή παρακμή της Μοσυνουπόλεως (πόλη 6 χλμ. βορειοδυτικά της Κομοτηνής) έδωσε πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη της Κομοτηνής σε οχυρωματικό οικισμό (μέσα 14ου αι.).
Στα πλαίσια των έργων ανάδειξης από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης μάλιστα, ήρθε στο φως και ένα λουτρό, το οποίο σύμφωνα με τις εως τώρα μελέτες φαίνεται να χρονολογείται στους βυζαντινούς χρόνους. Χάριν στη συνεχή μέριμνα της Εφορείας, μέρος του κάστρου είναι προσβάσιμο στο ευρύ κοινό μέσω ξύλινου πατώματος, σημείων θέασης και άλλων υπό επεξεργασία εργασιών που ανυπομονώ να δω, όταν ολοκληρωθούν.
2. Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Γυρίζοντας να κοιτάξουμε τον απέναντι δρόμο, βλέπουμε έναν ενδιαφέρον ναό, ο οποίος βρίσκεται πάνω από τα ερείπια προγενέστερης εκκλησίας του 1800.
Ο Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου πρόκειται για μια τρίκλιτη* ξυλόστεγη βασιλική με πρόσθετο κλίτος, νάρθηκα** και εξωνάρθηκα, ενώ ιδιαίτερα θαυμαστός είναι και ο εσωτερικός διάκοσμος του ναού, τον οποίο όμως δεν κατάφερα να δω λόγω έργων.
*κλίτη είναι οι επιμήκεις χώροι ανάμεσα σε δύο κιονοστοιχίες και τοίχο, δηλαδή τα μέρη στα οποία χωρίζεται μια χριστιανική βασιλική (εκκλησία). Συνήθως διαιρούνται σε τρία, πέντε ή επτά κλίτη.
**νάρθηκας είναι ο πρώτος χώρος που συναντά κανείς τα δυτικά ενός χριστιανικού ναού, δηλαδή ένας πρόναος.
3. Συναγωγή και Εβραϊκό Μνημείο Κομοτηνής
Επανερχόμαστε στο κάστρο και παραμένουμε στη δυτική πλευρά του περίβολου. Πριν φύγουμε από το μέρος, παρατηρούμε κάτι που φανερώνει τα ίχνη ενός νεώτερου κτήσματος. Πλησιάζοντας, υπάρχει μια επιγραφή η οποία μας αποκαλύπτει περί τίνος πρόκειται.
Μέσα απο λίγες σωζόμενες εικόνες, κατανοούμε πως πρόκειται για το σημείο αναφοράς της εβραϊκής κοινότητας. Η συναγωγή του Μπεθ Ελ ή Μπέιτ Ελ (δηλ. οίκος του θεού) κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αι. με αρχές του 19ου αι. και αφορούσε ένα κτήριο με σχεδόν τετραγωνική κάτοψη. Το θρησκευτικό αυτό μνημείο λειτούργησε έως τον εκτοπισμό των Εβραίων της Κομοτηνής στο στρατόπεδο Τρεμπλίνκα της Πολωνίας (1943) κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και η οριστική κατεδάφισή του χρονολογείται στο 1994.
Η εβραϊκή κοινότητα της Κομοτηνής τιμάται κάθε χρόνο κατά τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου), με εκδηλώσεις που έχουν ως στόχο την ενθύμιση της τραυματικής μνήμης που οφείλει να μείνει ζωντανή προς τιμήν όσων χάθηκαν. Στα μέσα της δεκαετίας του 2000 μάλιστα, φιλοτεχνήθηκε το Εβραϊκό Μνημείο της Κομοτηνής στο άλσος Αγίας Παρασκευής (μπροστά από τον Ναό της Αγίας Παρασκευής), το οποίο πιστοποιεί τη ζώσα συλλογική μνήμη και ταυτότητα των Εβραίων της Κομοτηνής.
4. Σπαθί
Λίγα μέτρα πίσω από το τελευταίο μνημείο, συναντάμε το ίσως γνωστότερο αξιοθέατο της Κομοτηνής. Ο λόγος για το "Σπαθί" ή αλλιώς το σημείο συνάντησης πριν από κάθε φοιτητική έξοδο.
Πρόκειται για μια μαρμάρινη στήλη που φέρει πάνω της ένα ομοίωμα σπαθιού σε υπερμεγένθυση, ύψους 14 ή 15 μέτρων. Αποτελεί Ηρώο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τοποθετείται εκεί απο τις 25 Μαρτίου του 1970. Διαγωνίως απέναντι και έξω από το κτήριο της πρώην νομαρχίας, θα δούμε και ένα ακόμα ηρώο, αυτή τη φορά προς τιμήν της Εθνικής Αντίστασης του Λαού της Ροδόπης κατά τα έτη 1941-1944.
5. Ρολόι και Γενι Τζαμί (Νέο Τζαμί)
Αφού περάσουμε απέναντι και διανύσουμε την Πλατεία Ειρήνης με το πρωταγωνιστικό άγαλμα του Μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, κατευθυνόμαστε στην οδό Κανάρη, όπου βρίσκεται το Ρολόι και το Γενί Τζαμί.
Το Γενί Τζαμί (1585), δηλαδή το νέο τέμενος, ακολουθεί τα χαρακτηριστικά της κλασικής οθωμανικής αρχιτεκτονικής και καλύπτεται από έναν κεντρικό τρούλο και πέντε μικρούς τρουλίσκους.
Παρά τις διάφορες αλλαγές που υπέστη κατά τον 19ο αι. (βλ. διώροφη επέκταση), η εικόνα του παρέμεινε ως είχε με κάποιες επεκτάσεις στη νότια και δυτική πλευρά. Εσωτερικά, ο πολύχρωμος εντυπωσιακός διάκοσμος διατηρείται σε καλή κατάσταση, ενώ εξωτερικά παρουσιάζεται λιτότητα. Όπως όλα τα τζαμιά, έτσι κι αυτό, συνοδεύεται με έναν μιναρέ ύψους 47 μέτρων.
Ενώ κοιτάμε ψηλά για να παρατηρήσουμε τον μιναρέ, το βλέμα μας πέφτει στον επιβλητικό Πύργο του Ρολογιού (1884), τον οποίο δώρισε στην πόλη ο Σουλτάνος Αβδούλ/Αμπντούλ Χαμίτ Β΄(1876-1909). Ο Πύργος γειτνιάζει με το Μαυσωλείο της Φατμά Χανούμ (βορειοανατολικά του τεμένους) και φέρει νεοκλασικά χαρακτηριστικά, όπως γείσα και ψευδοπαραστάδες.
Τη δική μου περιήγηση στα δύο αυτά μνημεία, διέκοψε η μυρωδιά του φρεσκοκομμένου καφέ από το γνωστότερο καφεκοπτείο της περιοχής. Το Καφεκοπτείο Μουσταφά βρίσκεται απέναντι από το Γενί Τζαμί και αποτελεί ένα από τα must όσων επισκέπτονται την πόλη. Η ίδια περίπου μυρωδιά συντροφεύει και τη συγγραφή αυτού του άρθρου, μιας και η ποσότητα που προμηθεύτηκα απο εκεί, είναι ικανή για να καλύπτει -μέχρι και σήμερα- τα πρωινά μου.
6. Λαογραφικό Μουσείο
Η επόμενη στάση μας βρίσκει στο ίσως ομορφότερο μουσείο της Κομοτηνής. Το Λαογραφικό Μουσείο Κομοτηνής στο οποίο αναφέρομαι βρίσκεται στο αρχοντικό Πεΐδη, επί της οδού Αγ. Γεωργίου 13.
Το Μουσείο πέρα από το ότι αναδεικνύει με υποδειγματικό τρόπο την τοπική λαική αρχιτεκτονική της περιοχής, παρουσιάζει πληθώρα εκθεμάτων που κάνουν γνωστή την νεότερη άυλη και υλική κληρονομιά της Θράκης, μέσα από παραδοσιακές φορεσιές, γεωργικά εργαλεία, προσωπικά και εκκλησιαστικά κειμήλια, γαμήλια δώρα, είδη οικιακής χρήσης κ.α.
Από την επίσκεψη μου, ξεχώρισα τη βιωματική περιήγηση στο κελάρι του αρχοντικού, το οποίο σε εντάσει στη λειτουργική αρχιτεκτονική της εποχής, αλλά και την πολύ ευχάριστη συζήτηση με τη φιλόξενη μουσειολόγο του Λαογραφικού Μουσείου, Κέλυ Γκόγκου.
Η κα Γκόγκου μου μίλησε για τα βιωματικά εκπαιδευτικά προγράμματα που λαμβάνουν χώρα στο Μουσείο, για το ενδιαφέρον των μαθητών και των τουριστών απέναντι στην παράδοση και την επανάχρηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και για το επαγγελματικό της όραμα σχετικά με την τοπική κληρονομιά της Κομοτηνής.
Το φινάλε της εμπειρίας με βρήκε με την ομπρέλα μου στην πολύ γλυκιά αυλή του παραδοσιακού αρχοντικού, ενώ περίμενα να σταματήσει η μπόρα και λίγα λεπτά αργότερα, συνέχισα για το επόμενο μουσείο.
7. Αρχαιολογικό Μουσείο
Για το τέλος άφησα το Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής. Ούσα αρχαιολόγος, οι επισκέψεις μου σε αρχαιολογικά μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους διαπνέονται από ένα δίπολο έντονης παρατηρητικότητας και ευαισθησίας. Κάπως έτσι προσέγγισα το Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής, ενώ η μέρα συνέχισε να είναι αρκετά βροχερή.
Αφού περιηγήθηκα στον όμορφα διαμορφωμένο "κήπο των γλυπτών του Μουσείου", άφησα την ομπρέλα μου και πέρασα προς τα μέσα. Εκεί, το πρώτο πράγμα που βλέπει κανείς, είναι μια μακέτα με γραφή braille, η οποία κάνει γνωστό πως το κτήριο σχεδιάστηκε το 1972 από τον γνωστό αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Η περιήγησή μου έκανε πράγματι κατανοητές τις αρχιτεκονικές ιδιαιτερότητες του κτηρίου, όπως τους φεγγίτες, τα παράθυρα και τα εσωτερικά αίθρια που φωτίζουν τον εκθεσιακό χώρο και τα γραφεία του Μουσείου.
Συνεχίζοντας στα δεξιά, πέρνάμε στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου, όπου κανείς μπορεί να δει πληθώρα ευρημάτων από προϊστορικές θέσεις, ελληνικές αποικίες, ιερά, ρωμαϊκούς οικισμούς και νεκροταφεία από διάφορες περιοχές της Θράκης. Το έκθεμα-πρωταγωνιστής παρόλα αυτά, είναι η χρυσή προτομή του Σεπτιμίου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.) που βρίσκεται σε περίοπτη θέση.
Πέραν των πολύ σημαντικών εκθεμάτων ωστόσο, η αισθητική και η μουσειολογική επιμέλεια του χώρου δεν ήταν αυτή που προσδοκούσα. Με πλήρη ενσυναίσθηση για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα δημόσια ελληνικά μουσεία, θεωρώ πως η πόλη αξίζει ένα πολύ πιο σύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο, κυρίως σε ότι αφορά τα οπτικοακουστικά μέσα και την μουσειογραφική αισθητική της περιήγησης στα εκθέματα και τις πληροφορίες που φέρουν.
Όπως και να έχει, ό,τι σχετίζεται με την αρχαιολογία πάντα θα μου αφήνει μια γλυκιά επίγευση και όμορφες αναμνήσεις, γι' αυτό ήρθε η ώρα να περάσουμε στο "+1" του άρθρου.
Σε μια λίστα με στάσεις στην ιστορία της Κομοτηνής, δεν θα μπορούσα να μην συμπεριλάβω το αγαπημένο μου μνημείο, το Ιμαρέτ.
8. Ιμαρέτ
Ο λόγος της διαφοροποίησής του έγκειται στην αδυναμία επίσκεψής του κατά το τρέχον χρονικό διάστημα, λόγω των έργων συντήρησης και ανάδειξης του μνημείου, του μουσείου που φιλοξενεί και του περιβάλλοντος χώρου.
Δίχως να μπούμε -προς το παρόν- σε πολλές λεπτομέρειες, αξίζει να αναφέρουμε πως το Ιμαρετ (δηλ. πτωχοκομείο) της Κομοτηνής χρονολογείται γύρω στο 1364/1371 και αποδίδεται στον Γαζή Εβρενός. Είναι ένα από τα παλαιότερα οθωμανικά μνημεία της Ευρώπης και παρουσιάζει την τυπική κάτοψη ανεστραμμένου Τ, ενώ στο εσωτερικό του διαχωρίζεται σε τρία μέρη (ένα μεγάλο ορθογώνιο χώρο στο κέντρο και δύο μικρότερους στα ανατολικά και δυτικά), με τον κάθε χώρο να καλύπτεται από ημισφαιρικούς θόλους και καμάρες.
Και κάπως έτσι η βροχή σταμάτησε. Ήρθε η στιγμή λοιπόν, για μια αντίστροφη ερώτηση στις δικές σας εμπειρίες και εξερευνήσεις· Είναι τελικά η Κομοτηνή ένα «ψηφιδωτό πολιτισμών»...;
Υ.Γ. Μετά απο τόσο περπάτημα, ακολουθούν κάποιες προτάσεις για καφέ και φαγητό.
The Rhino Estate Coffee: εξαιτερική ποιότητα καφέ σε minimal αισθητική
Βαρόσι Art Café: ενα αρχοντικό του 1925/7, ιδανικό για καφέ και διάβασμα
Μαρμελαδα Wine bar: το καλύτερο brunch της πόλης στην Πλατεία Ειρήνης.
Λαδόκολλα: ποιοτικό φαγητό σε ποσότητα, έντεχνη μουσική και φωτογραφικές αναφορές σε παλιές ελληνικές ταινίες
Παντοπωλείο στο Ρολόι: εξαιρετικές γεύσεις σε καλές τιμές με θέα τον Πύργο του Ρολογιού (εξού και το όνομα)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Μιχαλοπούλου, Ε. (2009). Η οθωμανική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Συλλογικός Τόμος)
Καραδήμα, Χ. Τριβυζαδάκης, Ν. Ευφραιμίδης, Γ. (2015). Στερέωση και διαμόρφωση του βυζαντινού τείχους Κομοτηνής. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης.
Kiel, Μ. (1990). Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans.