Η διαχρονία του γυναικείου αγώνα
Updated: Mar 11
Ιστορίες ντροπής που έδειξαν την ανάγκη αλλαγής της γυναικείας θέσης στον κόσμο.
8 Μαρτίου χθες και τα social media γέμισαν με λουλούδια, ευχές και δώρα προς γυναίκες του κόσμου. Δίχως να σταθούμε περαιτέρω στην εμπορευματοποίηση και αυτής της ημέρας, πάμε να δούμε γιατί η "Ημέρα της Γυναίκας" γιορτάζεται σήμερα, αλλά και ποια η θέση της, διαχρονικά.
Είναι γιορτή ή υπενθύμιση ενός συνεχούς αγώνα;
Όλα ξεκινούν το μακρινό 1857, όταν έχουμε την πρώτη καταγεγραμμένη πορεία εργαζόμενων γυναικών από τον χώρο της κλωστοϋφαντουργίας. Εκεί, φωνάζοντας για «ψωμί και τριαντάφυλλα», δηλαδή για οικονομική ασφάλεια και ποιοτικές συνθήκες εργασίας, ξεκινούν απεργίες διαμαρτυρίας για τους χαμηλούς μισθούς, την πολύωρη εργασία, την ανεπαρκή αμοιβή, τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και την έλλειψη δικαιώματος ψήφου.
Μετά από σχεδόν 10 χρόνια αγώνων, το Πρώτο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων εγκρίνει ψήφισμα για την επαγγελματική εργασία των γυναικών, αμφισβητώντας έτσι ανοιχτά πως η θέση της γυναίκας είναι στο σπίτι. Τελικά, στις 28 Φεβρουαρίου 1909, το Σοσιαλιστικό Κόμμα των ΗΠΑ και η Clara Zetkin (μαζί με 100 γυναίκες - εκπροσώπους) θα καθιερώσουν την πρώτη «Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας» με στόχο την υπενθύμιση του προαναφερόμενου αγώνα, αλλά και την υποστήριξη διαδηλώσεων για το δικαίωμα του εκλέγειν και την κατοχή δημόσιων αξιωμάτων στις γυναίκες.
Στην Ελλάδα, παρότι υπήρχε η φεμινιστική παρουσία ήδη από το 1887, τα δικαιώματα των γυναικών θα αργήσουν να γίνουν πραγματικότητα. Έχει μείνει στην ιστορία μάλιστα, η ριζοσπαστική εμφάνιση της Μαρίκας Κοτοπούλη, στα Παναθήναια του 1908, με το τραγούδι «Νέα Γυναίκα». Αυτή και άλλες γυναίκες θα τραγουδούσαν «Εγώ είμαι η νέα γυναίκα, που θα καπνίζω και θα ψηφίζω», όμως οι Ελληνίδες θα αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές της 20ης Μαρτίου 1930. Το δικαίωμα ψήφου -μαζικά- στις βουλευτικές εκλογές μάλιστα, θα έρθει αρκετά χρόνια μετά, στις 19 Φεβρουαρίου 1956. Αν αναλογιστούμε μάλιστα πως ο θεσμός της προίκας καταργήθηκε μόλις 40 χρόνια πριν, θα καταλάβουμε πόσο πίσω ήταν η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα, τόσο πολιτικά, όσο και θεσμικά.
Επανερχόμενοι στο σήμερα και κλείνοντας τα ερωτήματα μας για την 8η Μαρτίου καταλήγουμε στην τελική θεσμοθέτηση της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας (IWD) από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Απο τις 8 Μαρτίου 1977 και κάθε 8η Μαρτίου, η ημέρα θα είναι αφιερωμένη στα δικαιώματα των γυναικών. Ο θεσμός αποτελεί μια παγκόσμια κινητοποίηση για την υποστήριξη της ισότητας των φύλων και την ενίσχυση της θέσης των γυναικών στην κοινωνία. Ο στόχος δημιουργίας του είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του ευρέως κοινού για θέματα προάσπισης της αξιοπρέπειας των γυναικών σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους.
Αφού ξεκαθαρίσαμε το πρώτο ερώτημα του άρθρου, πάμε να εμβαθύνουμε στα δικαιώματα των γυναικών και τη θέση τους, σε ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο διαφόρων θρησκευτικών περιβάλλοντων.
Βοηθός μας για αυτή την ανασκόπηση θα είναι το βιβλιο "Ιστορίες Ντροπής" του Γιώργου Παμπούκη και των εκδόσεων Πατάκη, το οποίο θα θέσει σε τάξη το αχανές αυτό χρονοδιάγραμμα. Μπορείτε να το αγοράσετε πατώντας εδώ, καθώς το παρακάτω κείμενο αποτελεί ένα δικό μου επιλεκτκό -και με περαιτέρω προσθήκες- απόσταγμα και σίγουρα δεν καλύπτει τις 417 σελίδες με θέσεις, θεωρίες, παραδείγματα και τεκμήρια που πραγματεύεται ο συγγραφέας.
Μυθολογία και Αρχαιολογία
Με μια χρονική συνάρτηση από την προϊστορία στο σήμερα, ο συγγραφέας παρουσιάζει τη θέση της γυναίκας μέσα από τις θρησκευτικές πολιτικές του κόσμου. Ξεκινώντας από τις πολυθεϊστικές θρησκείες των αυτόχθονων πολιτισμών, βλέπουμε την αξία της γυναίκα ως δημιουργού. Οι άνθρωποι θαύμαζαν τη μαγεία της γονιμότητας και της μητρότητας και τη θεοποίησαν μέσω της Μητέρας-Θεάς / Μητέρας-Γης. Η γυναικεία αυτή θεότητα ξεκινά να λατρεύεται από τη γεωργική επανάσταση και καταλαμβάνει πλήθος ονομάτων ανά περιοχή, όπως Τιαμάτ στη Βαβυλωνία, Ρέα στο Αιγαίο ή Ουμάι στη Σιβηρία.
Χρόνια αργότερα, μα παραμένοντας στην προϊστορία και συγκεκριμένα στη Μινωική Κρήτη, παρατηρούμε και εδώ μια μητριαρχική κοινωνία. Η ομορφιά της γυναίκας αποδίδεται τόσο στην ιδιότητά της ως «μητέρα» αλλά και ως «δραστήρια γυναίκα», με κοινωνικές και πολιτικές ελευθερίες. Όμοια θέση παρουσιάζουν και οι γυναίκες στον κέλτικο πολιτισμό (1000 – 800 π.Χ.), όπου οι μύθοι τις θέλουν να μετέχουν σε πολέμους, να έχουν ελευθερίες (και στην επιλογή συντρόφου) και να συνδυάζουν την εξυπνάδα με την ευαισθησία.
Η κυρίαρχη αυτή θέση της Θεάς-Μητέρας/Γυναίκας θα σταματήσει με την άνοδο των πολεμικών φυλών και την "αρρενοποίηση των θεοτήτων" (βλ. Θώρ και Οντίν στον βορά ή Ζευς στην Ελλάδα). Έτσι, σε περιπτώσεις όπως τη Μέση Ανατολή, η ομορφιά και το γυναικείο σώμα παρουσιάζονται ως σεξουαλικοποιημένο ερωτικό αντικείμενο. Ο Ηρόδοτος μάλιστα, αναφερόμενος στους Βαβυλωνιους (Ιστορίαι, Α. 199.) περιγράφει ένα αποτρόπαιο έθιμο, σύμφωνα με το οποίο κάθε γυναίκα -έστω μια φορά στη ζωή της- θα έπρεπε να πάει στον ναό της Αφρδίτης-Ιστάρ και να περιμένει να τη βιάσει κάποιος ξένος άνδρας, ο οποίος στο τέλος θα της πετάξει χρήματα πάνω της.
Φυσικά, το αποτρόπαιο αυτό έθιμο μας φέρνει στο μυαλό την τραγική ιστορία της Μέδουσας. Όπως μαθαίνουμε από τον Οβίδιο, στο έργο του "Μεταμορφώσεις", η Μέδουσα ήταν κάποτε μια όμορφη νεαρή κοπέλα, η οποία είχε την ατυχία να την ερωτευτεί ο Ποσειδώνας. Ο θεός της θάλασσας βίασε τη Μέδουσα μέσα στον Ναό της Αθηνάς και η τελευταία, αισθανόμενη πως βεβηλώθηκε ο ναός της, αντί να τιμωρήσει τον θεό για την πράξη του, μεταμόρφωσε τη Μέδουσα σε ένα από τα πλέον γνωστότερα τέρατα της αρχαιοελληνικής μυθολογίας.
Ζώσες Θρησκείες
Κάπως έτσι περνάμε στο τελευταίο παράδειγμα των πολυθεϊστικών θρησκευτικών και κοινωνικών αντιλήψεων, αλλά σε ένα θρησκευτικό περιβάλλον που επιβιώνει ως τις μέρες μας. Στον Ινδουισμό λοιπόν, αν και οι γυναικείες θεότητες (όπως και οι ανδρικές) χαρακτηρίζονται ως δίκαιες, αισθησιακές, κ.α., στον καθημερνό τους βίο, οι γυναίκες δέχονται διαφορετική αντιμετώπιση. Θεωρούνται κατώτερες του άντρα, μολυσμένες λόγω του έμμηνου κύκλου τους και στον γάμο τους είναι υποταγμένες στον σύζυγο. Εάν δε τολμήσει κάποια να πάρει διαζύγιο, δεν θα έχει καμία κοινωνική υπόσταση. Σε περίπτωση μάλιστα που μείνει χήρα, το φταίξιμο είναι δικό της, μιας και θεωρείται πως έφερε γρουσουζιά στη μοίρα του άντρα της.
Φυσικά, δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο, αν δεν αναφέρουμε τη γέννηση του ίδιου του κόσμου μέσα από τα θρησκευτικά γραπτά. Το πρώτο παράδειγμα λοιπόν, μας εισάγει στις μονοθεϊστικές κοινωνίες, μέσα από τον Αδάμ και την Εύα, του βιβλίου της Γένεσης. Ο Αδάμ παρουσιάζεται ως θύμα της αμαρτωλής Εύας που διέπραξε το προπατορικό αμάρτημα και ευθύνεται για όλα τα κακά. Ομοίως με το προαναφερθέν παράδειγμα, η εμμηνόρροια της εβραίας γυναίκας θεωρείται και εδώ "βρώμικη", ενώ μετά τον τοκετό θεωρείται ακάθαρτη για 40 ημέρες εάν γεννήσει αγόρι ή 80 ημέρες εάν γεννήσει κορίτσι.
Η πιο αποτρόπαιη αντιμετώπιση της γυναίκας στις μέρες μας, είναι αυτή που ταυτίζεται με το Ισλάμ. Η γυναίκα παντρεύεται σε μικρή ηλικία και φροντίζει τη σεξουαλική ικανοποίηση ή άλλες υπηρεσίες του άνδρα της, ενώ υπάρχουν πολλοί περιορισμοί ακόμα και για την εμφάνισή της. Το τελευταίο δεδομένο μάλιστα μας φέρνει στο μυαλό τη σοκταριστική είδηση της 16ης Σεπτέμβρη, όταν η νεαρή Μάχσα Αμίνι, 3 μέρες μετά τη σύλληψή της από την Αστυνομία Ηθών για μη τήρηση του ισλαμικού κώδικα ενδυμασίας, διαγνώστηκε νεκρή. Οι αιτίες που δόθηκαν για τον θάνατό της δεν έπεισαν την κοινή γνώμη και έτσι ξεκίνησαν σχετικές διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο.
Το πιο ανατριχιαστικό έθιμο ωστόσο, είναι αυτό της εκτομής ή κλειτοριδεκτομής. Η τομή αυτή γίνεται συνήθως σε κοπέλες ηλικίας 5-15 ετών, οι οποίες υπομένουν μια βασανιστική διαδικασία χωρίς νάρκωση και συνήθως με μη αποστειρωμένα μαχαίρια και ξυράφια, πράγμα που πολλές φορές προκαλεί θανατηφόρες μολύνσεις. Η τραγική αυτή πράξη συμβάλει στον πόνο κατά την σεξουαλική πράξη ή τον τοκετό, αποτρέποντας έτσι την υπέρμετρη ευχαρίστηση που είναι ικανή -σύμφωνα με το Ισλάμ- να οδηγήσει τη γυναίκα σε μοιχεία.
Για το τέλος θα αναφερθούμε στο παρελθόν της Καθολικής Εκκλησίας και την εφαρμογή των μεγαλύτερων εγκλημάτων της, μέσα από το Κυνήγι των Μαγισσών στη Δύση (1550- 1750). Από τα γνωστότερα θύματα αυτής της περιόδου είναι η Ιωάννα της Λωρραίνης. Η έφηβη που ηγήθηκε του γαλλικού στρατεύματος οδηγήθηκε σε δίκη περίπου 70 κατηγοριών εναντίον της. Μέσα σε αυτές, ήταν το αντρικό της ντύσιμο και πως είναι μάγισσα/αιρετική. Παίρνοντας πίσω την ομολογία της, το πρωί της 30ης Μαΐου 1431, σε ηλικία 19 ετών, η Joan οδηγήθηκε στην παλιά αγορά της Ρουέν και κάηκε στην πυρά.
Η γυναίκα είναι και θα είναι για πάντα ένα ισχυρό κομμάτι της ιστορίας. Δίχως αμφισβήτηση, οι γυναίκες στην Ελλάδα του 2023 καταφέρνουν και βρίσκονται σε υψηλές θέσεις, υπερασπίζονται τα δικαιώματα τους και διαπρέπουν σε όλους τους επιστημονικούς τομείς. Παρότι τα πράγματα αλλάζουν και οι φωνές των γυναικών αρχίζουν να ακούγονται σε πολλές χώρες του κόσμου, όπως είδαμε και παραπάνω, έχουμε ακόμα δρόμο για την πλήρη εξαθλίωση του σεξισμού και όποιας άλλης μορφής κακοποίηση κατά των γυναικών...
Κάποιες από τις οργανώσεις που μπορείτε να ακολουθείτε για την ενδυνάμωση των γυναικών στην εκπλήρωση των πολιτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών δυνατοτήτων τους είναι η Women Act (https://women-act.org/), καθώς και η Women On Top (https://womenontop.gr/), με τη δεύτερη να αφορά κυρίως την επαγγελματική και οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών και την ισότητα στην εργασία.
Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων του Υπουργείου Εσωτερικών παρέχει γραμμή βοήθειας sos, καλώντας στο 15900. Η γραμμή είναι πανελλαδική, λειτουργεί 365 ημέρες το χρόνο σε 24ωρη βάση, με αστική χρέωση, και προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά. Υποστηρίζεται επίσης από τη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: sos15900@isotita.gr
Τέλος, εάν σας ενδιαφέρει η προάσπιση των δικαιωμάτων της γυναίκας σε παγκόσμιο επίπεδο, μπορείτε να αναζητήσετε πέραν των γνωστών οργανισμών (Unisef), τον αφρικανικό οργανισμό για τον τερματισμό της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών "FORWARD", καθώς και η Iran Human Rights (IHR) με έδρα το Όσλο.
Ενδεικτικές Πηγές:
-International Women's Day, History of International Women's Day.
-Solis, St. 2013: Where Did International Women’s Day Come From? Υes Magazine.
-Γαγανάκης, Κ. II19 Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία Β΄. Ενότητα 5: Το κυνήγι μαγισσών στη Δύση, 1550-1750. Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας. Open Courses.
-Παμπούκης, Γ. 2013: Ιστορίες ντροπής. Οι άνδρες, οι θρησκείες, οι νόμοι και η μοίρα των γυναικών. Εκδόσεις Πατάκη.