Ζαγοροχώρια: 5 στάσεις για τους λάτρεις της ιστορίας και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής
Updated: Feb 26
Επισκεπτόμαστε κάποια από τα σπουδαιότερα αρχιτεκτονήματα σε Πάπιγκο, Κεντρικό Ζαγόρι και Κάτω Πεδινά.
Τι κι αν η Αθήνα απέχει σχεδόν 6 ώρες από τα Ζαγοροχώρια, το άκουσμα τετραήμερης άδειας, έκανε την εύρεση καταλύματος στο γραφικό Πάπιγκο, απόφαση του ενός λεπτού. Η ιδέα του συγκεκριμένου προορισμού άλλωστε, είχε ριζώσει στο μυαλό μου εδώ και καιρό μιας και οι διάφορες φωτογραφίες έδειχναν πως συνδυάζει πράσινα ορεινά τοπία, άυλη κληρονομιά και ιστορικές μαρτυρίες.
Την Τετάρτη 15 Φεβρουαρίου όλα ήταν έτοιμα· φωτογραφική μηχανή, λάπτοπ, χοντρά ρούχα, εξοπλισμός για πεζοπορία και τεράστια όρεξη για πολιτιστικές ανακαλύψεις. Το ξημέρωμα της επόμενης ημέρας, φτάσαμε στα ΚΤΕΛ Κηφισού με κατεύθυνση τα Ιωάννινα και από εκεί -με ενοικιαζόμενο αμάξι- συνεχίσαμε μια ευθεία διαδρομή ~45 λεπτών προς το Μεγάλο Πάπιγκο.
Στα τελευταία χιλιόμετρα, μετά από αρκετές στροφές «πέταλο» όπως τις έχουν βαφτίσει οι κάτοικοι της περιοχής, φτάσαμε στο Μεγάλο Πάπιγκο, με το ταξίδι να φαντάζει πολλά υποσχόμενο ήδη από τη πρώτη θέα του "Πύργου" της Αστράκας, ο οποίος σε κάνει να ξεχνάς με την πρώτη ματιά οτιδήποτε σε απασχολεί ή σχετίζεται με υποχρεώσεις στην κατά τα άλλα αγαπημένη Αθήνα.
1. Μεγάλο Πάπιγκο, Ναός Αγ. Βλασίου
Το Μεγάλο Πάπιγκο βρίσκεται σε περίπου 1.000 μ. υψόμετρο στις πλαγιές της Τύμφης και αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά και γραφικά χωριά των Ζαγοροχωρίων, Πολλοί, συνηθίζουν να αποκαλούν το σύμπλεγμα των Χωριών ως "Μάνη της Ηπείρου", επειδή και τα δυο παρουσιάζουν πετρόκτιστη λαϊκή αρχιτεκτονική και εντάσσονται σε ένα κοινό σύστημα παραδοσιακών οικισμών όπου βρίσκονται μακριά από το αναπτυξιακό κέντρο των πόλεων, όπως αντίστοιχα συμβαίνει με τα παραδείγματα Βάθεια - Αρεόπολη ή Πήλιο-Βόλος.
Τα περισσότερα σπίτια χρονολογούνται μεταξύ 18ου και 19ου αι. και χτίστηκαν με τέτοιο τρόπο. ώστε να προσφέρουν προστασία από τους διάφορους ληστές της εποχής. Είναι διώροφα ή τριώροφα, με σχιστόπλακα στην οροφή, πέτρα στην υπόλοιπη δομή και σχεδόν μια καμινάδα (τζάκι) σε κάθε δωμάτιο. Σήμερα, τα περισσότερα από αυτά επισκευάστηκαν και φιλοξενούν τουριστικές μονάδες και χώρους εστίασης, κάνοντας την περιοχή έναν από τους πιο διάσημους χειμερινούς προορισμούς.
Η περιήγηση στο Μεγάλο Πάπιγκο ξεκινά αφήνοντας το αμάξι στο ελεύθερο parking του χωριού. Η ώρα ήταν σχεδόν 13.00 οπότε τα περισσότερα μαγαζιά ήταν ανοιχτά*. Έχοντας ήδη κάνει την κατάλληλη έρευνα κατευθυνθήκαμε στο διάσημο καφέ Κουκουνάρι. Το μαγαζί είναι ό,τι πιο cozy για ορεινό προορισμό, με τζάκι, βιβλία και playlist από Κασετόφωνο να συντροφεύουν τον απολαυστικό καφέ ή το cheececake με κατσικίσιο τυρί και παραδοσιακή μαρμελάδα. Παρόλα αυτά, εμείς θέλαμε να περάσουμε τις πρώτες ώρες μας στο Πάπιγκο εξερευνώντας την περιοχή και γι' αυτό πήραμε καφέ στο χέρι.
*Η πλειονότητα των χώρων εστίασης λειτουργούν, κατά την τρέχουσα περίοδο, 10.00-21.00 ή έως 22.00.
Μέσα σε πολλά άλλα τοπόσημα και κτήρια άξια αναφοράς, επιλεγώ να σταθώ στον Ι.Ν. του Αγίου Βλασίου λόγω της πρωταγωνιστικής του θέσης. Ο ναός, ο οποίος είναι αφιερωμένος και στον Άγιο Δημήτριο και στην Αγία Τριάδα, είναι ένας από τους τρείς μεγαλύτερους του Ζαγορίου. Η αρχική παρουσία ναού στο σημείο χρονολογείται γύρω στο 717 ή 912 μ.Χ. από κάποιον μεγάλο άρχοντα της περιοχής, ενώ ο ναός που βλέπουμε σήμερα χτίστηκε το 1851-52 από μαστόρους της Κόνιτσας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1887, κατασκευάστηκε και το καμπαναριό.
Όπως φαίνεται και στην παραπάνω φωτογραφία, η ιδέα να κάτσεις στον πλάτανο της αυλής με θέα το καμπαναριό ύψους 15 μ. ήταν από τις πιο γραφικές στιγμές στο Μεγάλο Πάπιγκο. Μάλιστα, με μια πιο κοντινή εξέτασή, μπορεί να δει κανείς μια επιγραφή στο πάνω μέρος του καμπαναριού, η οποία αποκαλύπτει πως ανεγέρθηκε με δαπάνες της Αδελφότητας Τούρνο Σεβερίν της σημερινής Ρουμανίας.
2. Μικρό Πάπιγκο, Ναός Ταξιαρχών
Στον δρόμο από το Μεγάλο προς το Μικρό Πάπιγκο, η διαδρομή εμπλουτίζεται με πληροφορίες για το φυσικό τοπίο της περιοχής κάνοντας τον περιπατητή να έχει μια ιδιαίτερη εμπειρία περιήγησης με μικρές στάσεις για ξεκούραση. Στα 15 λεπτά πεζοπορίας φτάνουμε στις Κολυμπήθρες, οι οποίες πρόκειται για κοιλώματα στα ασβεστολιθικά πετρώματα που δημιουργήθηκαν από τα νερά του ρέματος Ρογκοβού (δυτική κορυφή Τύμφης). Το ρέμα σχηματίζει φυσικές πισίνες, στις οποίες συνηθίζουν να κολυμπούν οι πιο τολμηροί επισκέπτες τους. Για όσους δεν θα κολυμπούσαν μπορούν απλώς να επιβεβαιώσουν πως το φυσικό αυτό δημιούργημα αποτελεί σίγουρα ένα μνημείο φυσικού κάλλους.
Φτάνοντας στο Μικρό Πάπιγκο, η βόλτα ξεκινά ανηφορίζοντας προς τον Ναό των Ταξιαρχών, στον οποίο κάνουμε και εμείς μια στάση για ξεκούραση.
Ο ναός έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέο μνημείο, το οποίο σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από την νότια θύρα του ναού, χρονολογείται στο 1808. Στη θέση του σημερινού ναού, όπως είδαμε και στον προηγούμενο, προϋπήρχε άλλος ναός ή μοναστήρι, ενώ ξανά και εδώ το μνημείο συνομιλεί με ένα πέτρινο επιβλητικό καμπαναριό.
Η περιήγηση συνεχίστηκε στα σοκάκια του χωριού, με δυο πολύ χρήσιμες στάσεις. Η πρώτη ήταν στο Κέντρο Ενημέρωσης για τη φύση και τον πολιτισμό στο Ζαγόρι, της κοινότητας Παπίγκου και του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.). Ο κύριος Νίκος μας έδωσε χρήσιμους χάρτες με υπομνήματα για ιστορικές, αρχαιολογικές και άλλες θέσεις φυσικού ενδιαφέροντος, ενώ οι επεξηγήσεις του και οι προτεινόμενες διαδρομές του, έμοιαζαν περισσότερο με ξενάγηση παρά με απλή ενημέρωση. Η επίσκεψή μας εκεί ολοκληρώθηκε στο άνω τμήμα του κτηρίου το οποίο φιλοξενούσε μια έκθεση για την ιστορία της περιοχής, καθώς και του ίδιου του κτηρίου που παλαιότερα λειτουργούσε ως σχολείο.
Στην επόμενη στάση, καθίσαμε για γλυκό του κουταλιού καρύδι στο καφέ "Πινόκιο". Ήταν μια καλή στιγμή για να βάλουμε κάτω τους χάρτες που μόλις είχαμε στη διάθεσή μας και να αποφασίσουμε που και πως θα κινηθούμε ώστε να εκμεταλλευτούμε σωστά τον χρόνο και τις επισκέψεις μας στην περιοχή. Έτσι, το επόμενο πρωί θα μας έβρισκε καθοδόν για τα δύο γνωστότερα γεφύρια του Ζαγορίου.
Πριν από αυτό όμως έπρεπε να επιστρέψουμε στη βάση μας, πράγμα το οποίο αυτή την φορά θα κάναμε μέσω της εναλλακτικής / πεζοπορικής διαδρομής από το ρέμα του Ρογκοβού. Αύτη η απόφαση πολύ γρήγορα θα μας έφερνε σε επαφή με ένα λιγότερο γνωστό γεφύρι που ενώνει τους δύο οικισμούς, ονόματι Γεφύρι Του Λώλη ή Του Λάκκου. Το όνομά του οφείλεται στον άνθρωπο που το φιλοτέχνησε, Αναστάσιο Λώλη, και χρονολογείται γύρω στο 1854.
3. Κάτω Πεδινά, Ναός Ταξιαρχών
Το πρωί της τελευταίας ημέρας στα Ζαγοροχώρια ξεκινήσαμε από το Πάπιγκο με προορισμό τα Κάτω Πεδινά, μέχρι που συναντήσαμε τον ορατό από τον δρόμο, Ναό των Ταξιαρχών. Ο ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος αθωνικού τύπου, με δωδεκάπλευρο τρούλο, τρίπλευρη αψίδα (ανατολικά) και μεταγενέστερο ξυλόστεγο νάρθηκα (δυτικά). Σύμφωνα με τον Ιωάννη Λαμπρίδη (1839-1891) χτίστηκε το 1593, ενώ η επιγραφή στην είσοδο του ναού μας πληροφορεί ότι χρονολογείται λίγο αργότερα, στο 1613.
4. Κεντρικό Ζαγόρι (Κουκούλι), Γεφύρι του Νούτσου ή Κόκκορου
Αφήνοντας πίσω μας τα Κάτω Πεδινά και προχωρώντας προς το χωριό Κουκούλι, συναντάμε στο δεξί μας χέρι το μονότοξο γεφύρι του Νούτσου και ίσως το αγαπημένο μου αξιοθέατο στο ταξίδι. Το γεφύρι χτίστηκε το 1750 από τον Νούτσο Κοντοδήμο. Το άνοιγμα του τόξου βρίσκεται στα 23,60 μ. και το ύψος του στα 13,30 μ. Σήμερα σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση, λόγω των μεταγενέστερων επεμβάσεων και συντηρήσεων από τους Αλέξη Νούτσο (τέλη 18ου - αρχές 19ου αιώνα), Γρηγόρη Κόκκορο (1910-1911) και την Ένωση Ζαγορισίων (1960).
Δύο λόγοι που κάνουν το συγκεκριμένο γεφύρι περισσότερο αγαπητό από τα άλλα είναι η ταύτισή του με διάφορα μυθεύματα και με τις φυσικές ιδιομορφίες του. Ως προς το τελευταίο χαρακτηριστικό εννοώ τον ευχάριστο αντίλαλο που δημιουργείται λόγω των βράχων που το πλαισιώνουν σαν να βρισκόμαστε στη μέση του διαλόγου της Ηχούς με τον Νάρκισσο, τον οποίο προσφάτως θυμηθήκαμε μέσω της καμπάνιας ρούχων με πρωταγωνιστές την Νεφέλη Κουρή και τον Βασίλη Μπούτσικο. Από την άλλη, οι λαϊκοί θρύλοι θέλουν κοντά στο γεφύρι να βρίσκεται η Σπηλιά του Νταβέλη, δηλαδή το καταφύγιο του λήσταρχου Γιώργου Νταβέλη το καλοκαίρι του 1881, όταν τον κυνηγούσε τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα.
5. Κεντρικό Ζαγόρι (Κήποι), Γεφύρι Καλογερικό ή Του Πλακίδα
Για το τέλος, σε μόλις 10 λεπτά απόσταση από το Γεφύρι του Νούτσου, βρίσκεται ένα από τα λιγοστά τρίτοξα γεφύρια που σώζονται στις μέρες μας. Ο λόγος για το Γεφύρι Καλογερικό ή Του Πλακίδα, το οποίο φέρει αυτό το όνομα από τον ιδρυτή του, Ηγούμενο της Μονής του Προφήτη Ηλία Βίτσας, Σεραφείμ. Με απόφαση του τελευταίου, το άλλοτε ξύλινο γεφύρι αντικαταστάθηκε στο διατηρηθέν, καταβάλλοντας 20 χιλιάδες γρόσια και εξυπηρετώντας την ασφαλέστερη μετακίνηση των κατοίκων από τα χωριά Δίλοφο, Ασπράγγελοι και Ελάτη προς τον νερόμυλο και των κατοίκων των χωριών Κήποι και Κουκούλι για τις διάφορες εργασίες τους. Το δεύτερο όνομα του γεφυριού οφείλεται στην μεταγενέστερη συντήρηση και επισκευή του (1865) από τους Κουκουλιώτες Αλέξιο και Ανδρέα Πλακίδα, για 400 φλουριά ή 21.000 γρόσια. Το άνοιγμα των τόξων εδώ, ανέρχεται στα 15,00 μ. - 13,50 μ. - 11,20 μ., ενώ το αντίστοιχο ύψος τους στα 6,70 μ. - 6,00 μ. - 4,80 μ.
Το 1964, το γεφύρι κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΥΑ 4499/12-6-1964 - ΦΕΚ 239/Β/30-6-1964) και σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο επισκέψιμα γεφύρια του Ζαγορίου. Αυτή η διάδοση φαίνεται να έχει αναπτύξει μια συμπεριληπτική φιλοσοφία τόσο σε αυτό, όσο και στο προαναφερθέν αξιοθέατο, αφού βρήκαμε και στα δύο σημεία, πινακίδες πληροφόρησης/σήμανσης με γραφή braille προς εξυπηρέτηση ατόμων με ολική ή μερική απώλεια όρασης. Η γενικότερη εντύπωση για τα φυσικά και τεχνητά μνημεία της περιοχής είναι η καλύτερη, αφού τόσο οι κάτοικοι όσο και λοιποί περιβαλλοντικοί οργανισμοί έχουν φροντίσει να δημιουργήσουν μια φυσιολατρική περιπατητική εμπειρία για όλα τα γούστα, τις ανάγκες και τον χρόνο προς διάθεση.
Το ταξίδι κλείνει με αυτή την γλυκιά μελαγχολία της επιστροφής που επιβεβαιώνει πως πέρασες υπέροχα και σου δημιουργεί την ανάγκη μετατροπής τους οξυγόνου σε παραγωγικότητα. Γράφοντας το άρθρο και επαναφέροντας στη μνήμη μου κάποιες από τις στάσεις στην κληρονομιά των Ζαγοροχωρίων, ευελπιστώ σε ακόμα περισσότερα ταξίδια τελευταίας στιγμής, σε ακόμα περισσότερες εξερευνήσεις πολιτιστικού, πολιτισμικού και φυσικού πλούτου και σε ακόμα περισσότερα λόγια για να μοιράζομαι μαζί σας εικόνες, εμπειρίες, γνώσεις και προτάσεις…
Άλλες πηγές:
Μαντάς, Σ. 1987. Το γεφύρι και ο Ηπειρώτης. Λαϊκό Πολύπτυχο.
Σταθόπουλος, Δ. 2021. 10 πράγματα που δεν πρέπει να χάσετε στο Ζαγόρι
www.petrinagefiria.com/